Trước thập niên 2010, có một thực tế đáng ghi nhận trong nhiều năm, đó là tổ chức, cá nhân trực tiếp tham gia quản lý, bảo vệ rừng chỉ được tiền hỗ trợ bảo vệ rừng do ngân sách Nhà nước chi trả, còn về giá trị môi trường của rừng thì chưa được chi trả. Đối mặt với bài toán không đủ nguồn thu để tái tạo lại rừng và đáp ứng nhu cầu cần thiết của cuộc sống, thì việc Chính phủ ban hành Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR) đã tìm ra được lời giải thích hợp.

Chính sách chi trả  DVMTR là một chính sách mang tính đột phá, chuyển hướng từ chỗ dựa vào ngân sách nhà nước, sang huy động các nguồn vốn xã hội hóa cho việc quản lý và bảo vệ, phát triển rừng bền vững. Thay vì phụ thuộc vào ngân sách nhà nước như trước đây, chính sách này đã huy động được một nguồn vốn lớn từ toàn xã hội (tổ chức, doanh nghiệp, người dân) để đầu tư cho hoạt động quản lý bảo vệ rừng (QLBVR) gắn với giảm nghèo, từng bước cải thiện sinh kế cho người dân làm nghề rừng, đồng thời nâng cao nhận thức về bảo vệ phát triển rừng, bảo vệ môi trường, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội.

Với việc ban hành Nghị định số 99/2010/NĐ-CP ngày 24/10/2010 của Chính phủ về chính sách chi trả DVMTR, lần đầu tiên ở Việt Nam, giá trị môi trường của hệ sinh thái rừng được thể chế hóa, hình thành DVMTR đưa vào đời sống xã hội, tạo mối quan hệ kinh tế giữa bên cung ứng và bên sử dụng DVMTR, tạo cơ sở khoa học, cơ sở pháp lý, hình thành nguồn lực tài chính xã hội hóa bền vững phục vụ bảo vệ và phát triển rừng. Đến nay, chính sách chi trả DVMTR được thể chế hóa tại Luật Lâm nghiệp năm 2017 với mục tiêu hướng tới 03 trụ cột phát triển bền vững trong lĩnh vực lâm nghiệp. Trong đó, khía cạnh kinh tế được thể hiện thông qua mục tiêu gia tăng đóng góp của ngành lâm nghiệp cho nền kinh tế quốc dân; khía cạnh môi trường gắn với các kết quả bảo vệ rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý rừng bền vững; khía cạnh xã hội thể hiện qua mục tiêu cải thiện sinh kế, gắn với xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập cho các hộ gia đình, cộng đồng dân cư sống gắn bó với rừng. Trải qua hơn 10 năm đi vào cuộc sống, chi trả DVMTR đã trở thành một chính sách lớn, đáp ứng nhu cầu thực tiễn; được các cấp chính quyền, cơ quan, tổ chức, cá nhân đồng tình ủng hộ, nhân dân hưởng ứng, tham gia mạnh mẽ. Đại diện thực hiện Chính sách chi trả DVMTR trên phạm vi toàn quốc là hệ thống tổ chức Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng các cấp.

 

Đồng Nai với diện tích đất lâm nghiệp 181.326 ha, là tỉnh có diện tích rừng lớn nhất khu vực Đông Nam bộ nên tiềm năng rất lớn cho việc cung ứng các loại DVMTR. Năm 2012, Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Đồng Nai được Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai phê duyệt thành lập tại Quyết định số 3688/2012/QĐ-UBND ngày 13/12/2012 với chức năng tiếp nhận, quản lý, sử dụng nguồn tiền ủy thác chi trả DVMTR, nguồn tiền trồng rừng thay thế và các nguồn tài chính hợp pháp khác ngoài ngân sách nhà nước, nguồn tiền viện trợ, tài trợ, đóng góp tự nguyện của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước; tuyên truyền, phổ biến chính sách đến mọi tầng lớp nhân dân; tổ chức kiểm tra, giám sát các bên cung ứng DVMTR có nhận tiền DVMTR từ Quỹ trong việc quản lý, sử dụng và chi trả tiền DVMTR đến các hộ dân bảo vệ rừng; chủ trì thực hiện việc xác định diện tích rừng cung ứng DVMTR và xây dựng bản đồ chi trả DVMTR hàng năm; chi trả tiền DVMTR cho bên cung ứng DVMTR qua tài khoản ngân hàng hoặc giao dịch thanh toán điện tử; ký hợp đồng ủy thác chi trả DVMTR với bên sử dụng DVMTR; Tổng hợp, báo cáo về tình hình thu, chi tiền DVMTR…

Trong bối cảnh nguồn kinh phí từ ngân sách hỗ trợ cho công tác QLBVR khó khăn, Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng được thành lập và thực hiện, triển khai chính sách chi trả DVMTR đã tạo nên một nguồn lực tài chính lớn ngoài ngân sách, mang tính ổn định, bền vững, phục vụ công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng, huy động được nguồn lực lớn trong xã hội đóng góp vào công tác bảo vệ rừng, góp phần cải thiện sinh kế, tăng thu nhập, nâng cao đời sống cho người làm nghề rừng, đặc biệt là góp phần rất lớn trong công cuộc xây dựng nông thôn mới của địa phương. Kết quả cho thấy số cơ sở sử dụng DVMTR tham gia thực hiện chính sách ngày càng tăng, nguồn kinh phí phục vụ cho công tác QLBVR ngày càng lớn, diện tích rừng được thụ hưởng từ chính sách chi trả DVMTR ngày càng tăng, rừng được bảo vệ tốt hơn, tình trạng vi phạm lâm luật được giảm dần qua các năm… Qua đó giúp duy trì độ che phủ của rừng, nâng cao chất lượng rừng, góp phần cải thiện môi trường.

Trong 10 năm qua, tỉnh Đồng Nai đã huy động tiền DVMTR trên 222 tỷ đồng để phục vụ công tác bảo vệ, phát triển rừng. Để nguồn thu hàng năm được tăng lên, Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Đồng Nai (Quỹ tỉnh) đã thường xuyên bám sát kế hoạch, thực hiện nghiêm sự chỉ đạo của UBND tỉnh, Sở Nông nghiệp và PTNT và Quỹ Trung ương, vận dụng sáng tạo, linh hoạt nhiều hình thức khác nhau, thường xuyên đôn đốc các cơ sở nộp tiền kịp thời, đúng quy định, đến nay không có cơ sở nào chậm nộp tiền DVMTR. Nhìn chung, kết quả huy động các nguồn thu tăng đều qua các năm. Cụ thể: năm 2013 là năm bắt đầu thực hiện thu tiền DVMTR với số tiền là 18 tỷ đồng do Quỹ Trung ương phân bổ thì đến nay dự kiến thu 41,1 tỷ đồng với 61 hợp đồng ủy thác chi trả DVMTR.

Tổng diện tích rừng được chi trả tiền DVMTR cũng tăng dần qua các năm: Từ năm 2013 diện tích chi trả chỉ đạt trên 143.203 ha, năm 2015 đạt 145.062 ha, đến năm 2022 diện tích dự kiến chi trả trên 156.281 ha (tăng hơn 13.000 ha). Diện tích có rừng theo kết quả rà soát tại các lưu vực thuỷ điện, nước cũng tăng lên qua các năm nhờ đó độ che phủ rừng cũng được tăng lên hàng năm. Cụ thể như tại lưu vực thuỷ điện Trị An (trên địa bàn huyện Vĩnh Cửu, Tân Phú và Định Quán) diện tích có rừng được rà soát năm 2013 đạt 90.769 ha, đến năm 2022 tăng lên 96.463 ha. Nhờ thực hiện chi trả DVMTR mà nhiều khu rừng được tái sinh hoặc trồng mới. Nhiều diện tích rừng ở các huyện có chi trả DVMTR như Tân Phú, Định Quán, Vĩnh Cửu, Xuân Lộc có độ che phủ rừng lớn hơn so với các địa phương khác. Ý thức của nhân dân về công tác bảo vệ, chăm sóc và trồng rừng ngày càng được nâng lên. Đời sống của bà con làm nghề rừng ngày càng khởi sắc, nhờ vậy công tác quản lý nhà nước về rừng cũng phần nào đỡ vất vả hơn, các vụ vi phạm lâm luật giảm đáng kể.

Để đưa chính sách tiếp cận với mọi tầng lớp nhân dân trên địa bàn tỉnh, Quỹ tỉnh luôn chú trọng đến đổi mới nội dung, phương pháp truyền thông theo phương châm “mưa dầm thấm lâu”, một số hình thức tuyên truyền như sau: Tổ chức Hội nghị tập huấn tuyên truyền chính sách chi trả DVMTR gắn với công tác quản lý, bảo vệ rừng; Phối hợp các cơ quan báo, đài trung ương, địa phương thực hiện tọa đàm, phóng sự, đăng tải nội dung tuyên truyền về Quỹ Bảo vệ và phát triển rừng và chính sách chi trả DVMTR; Cập nhật các tin, bài về hoạt động của Quỹ tỉnh trên trang thông tin điện tử của Quỹ Trung ương, Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh; phát hành các ấn phẩm/sản phẩm truyền thông mang thông điệp về bảo vệ và phát triển rừng (tập học sinh, áo mưa đi rừng, tờ gấp, bình nước...); xây dựng, lắp đặt các bảng pano tại các khu vực dân cư, nơi nhiều người qua lại để tuyên truyền.

Từ năm 2019, thực hiện chủ trương, chỉ đạo của Chính phủ và các cấp ngành về việc chi trả tiền DVMTR không dùng tiền mặt, tỉnh Đồng Nai đã triển khai chi trả tiền DVMTR đến các đối tượng bảo vệ rừng bằng các hình thức: chi trả qua tài khoản ngân hàng (đã thực hiện từ năm 2013 đối với chủ rừng là tổ chức, UBND cấp xã được giao rừng), chi trả qua tài khoản giao dịch thanh toán điện tử ViettelPay (đối với chủ rừng là hộ gia đình, cá nhân). Kết quả: Năm 2019, đã chi trả trên 250 triệu đồng/1.098 tài khoản của chủ rừng là hộ gia đình, cá nhân; trên 120 triệu đồng/11 UBND cấp xã; trên 14,2 tỷ đồng/10 chủ rừng là tổ chức, đồng thời hỗ trợ chi trả năm đầu tiên đến hộ nhận khoán thuộc các chủ rừng với tổng số tiền trên 01 tỷ đồng/3.471 tài khoản. Đến năm 2021, do nguồn thu tăng nên đã chi trả trên 550 triệu đồng/1.101 tài khoản của chủ rừng là hộ gia đình, cá nhân; trên 259 triệu đồng/12 UBND cấp xã; trên 42,3 tỷ đồng/09 chủ rừng là tổ chức. Tiền DVMTR tăng so với năm 2019 dao động từ 200%-300% tùy theo đối tượng được hưởng.

Nhờ tiền DVMTR được chi trả kịp thời, đầy đủ nên đời sống của người dân sống nhờ rừng được cải thiện đáng kể. Nhiều cộng đồng, hộ dân đã sử dụng số tiền này để tu sửa lại cơ sở hạ tầng như bể nước sạch, đường giao thông thôn, ấp và tùy theo điều kiện từng hộ, từng địa phương, nhiều mô hình kinh tế cũng từ đó được hình thành. Bên cạnh cải thiện kinh tế, bảo vệ rừng hiện có, người dân còn được các đơn vị chủ rừng sử dụng nguồn tiền DVMTR hỗ trợ thêm điều kiện để tái trồng rừng, sớm đưa các loại rừng lau lách, đồi trọc trước đây trở thành diện tích có rừng cung ứng DVMTR. Đây là cơ sở quan trọng để phát triển rừng một cách bền vững. Năm 2021, ngoài việc điều tiết số tiền DVMTR không xác định và chưa xác định đối tượng chi trả cho người dân bảo vệ rừng thuộc trong khu vực có mức chi trả 01 ha thấp nhất toàn tỉnh như hằng năm, Quỹ tỉnh cũng đã hỗ trợ 125.000 cây gỗ lớn đối với các địa phương có nhu cầu trồng cây phân tán.

Nhằm phát huy hiệu quả sử dụng nguồn kinh phí DVMTR, hằng năm, Quỹ tỉnh đều tổ chức kiểm tra, giám sát định kỳ công tác chi trả tiền DVMTR đến các đối tượng tham gia bảo vệ rừng của các chủ rừng là tổ chức, tổ chức chi trả cấp huyện. Ngoài ra, Quỹ tỉnh cũng tổ chức kiểm tra, xác minh các nội dung, thông tin liên quan đến công tác bảo vệ rừng và việc quản lý, sử dụng nguồn kinh phí được giải ngân từ Quỹ khi có thông tin phản ánh liên quan. Hiện nay, Quỹ tỉnh đang hoàn thiện hệ thống giám sát, đánh giá và ứng dụng công nghệ thông tin (Geopfes, Webgis, Qgis, Mapinfo, ....)  để thực hiện việc theo dõi, kiểm tra, giám sát công tác bảo vệ và phát triển rừng hiệu quả hơn.

Ông Lê Văn Gọi - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT, phụ trách Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Đồng Nai nhận định: “Việc hưởng lợi từ chính sách chi trả DVMTR đã tác động tích cực đến ý thức, vai trò trách nhiệm của chủ rừng và người dân trong công tác bảo vệ và phát triển rừng. Tình trạng khai thác vận chuyển lâm sản trái phép và các hành vi vi phạm lâm luật đã giảm rõ rệt so với trước. Chất lượng, diện tích và trạng thái rừng cung ứng DVMTR các năm đều tăng so năm trước. Diện tích che phủ rừng ngày càng tăng, môi trường sinh thái tự nhiên trong rừng cũng ngày càng phong phú”.

Tọa đàm “10 năm chi trả dịch vụ môi trường rừng”

Sau mười năm thành lập, Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Đồng Nai đã thực sự phát huy được vai trò quan trọng trong triển khai thực hiện Chính sách chi trả DVMTR và là địa chỉ tin cậy trong việc huy động các nguồn lực của xã hội để bảo vệ và phát triển rừng. Thông qua thực tiễn triển khai, chính sách đã đề cao được vai trò, giá trị kinh tế của rừng trong bối cảnh nguồn tài nguyên thiên nhiên đang ngày càng cạn kiệt, chất lượng rừng tự nhiên bị suy giảm và nguồn vốn từ ngân sách nhà nước hỗ trợ, đầu tư cho bảo vệ, phát triển rừng ngày càng hạn chế. Quá trình thực hiện chính sách đã phát huy được vai trò, sự tham gia, gắn kết của các bên liên quan như bên cung ứng, bên sử dụng DVMTR, các cấp chính quyền địa phương, các tổ chức trên địa bàn huyện, xã. Nhờ đó, mối quan hệ đối tác của Quỹ tỉnh cũng được mở rộng để đáp ứng yêu cầu trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Với những chuyển biến tích cực thấy rõ trong công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng trên địa bàn tỉnh sau mười năm đã cho thấy tầm quan trọng của chính sách này. Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Đồng Nai đã thật sự chứng minh được khả năng điều hành hoạt động của mình, góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng trên toàn tỉnh.

Mười năm nhìn lại một chặng đường với những kết quả đã đạt được, hy vọng Chính sách chi trả DVMTR ngày càng hoàn thiện để phù hợp với thực tế và yêu cầu phát triển của ngành lâm nghiệp toàn tỉnh. Từ đó, phát huy hơn nữa hiệu quả của Chính sách chi trả DVMTR trong công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng tại Đồng Nai.